(بسم الله الرحمن الرحیم)
متن پرسش مطرح شده وپاسخ این مرجع تقلید شیعیان بدین شرح است:
شیطان جنّ بود یا فرشته؟ اگر جن بود چگونه در جریان سجده ملائکه بر آدم حاضر بود؟
قرآن کریم می‌فرماید: ما به فرشتگان امر کردیم بر آدم سجده کنید و همگان سجده کردند مگر ابلیس ”وَإذ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجَدُوا إلاّ اِبْلیسَ کانَ مِنَ الجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ اَمْرِ رَبّهِ"(١) ظاهر آیه این است که ابلیس از فرشتگان است اما به چند دلیل معلوم می‌شود که فرشته نبود. ١
ـ قرآن کریم به صراحت می‌فرماید: شیطان از نوع جن بود و از راه و رسم بندگی خدا خارج شد. فِسْقْ یعنی خروج از طریق. در جای دیگر خدا می‌فرماید: ”وَالْجانّ خَلَقْناهُ مِنْ قَبْلُ مِنْ نارِ السّمُومِ"(٢) ما جن را از آتش آفریدیم ”اَنَا خَیرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنی مِنْ نارٍ وَخَلقْتَهُ مِنْ طینٍ"(٣)
شیطان گفت من بهتر از انسانم، چون مرا از آتش خلق کردی و او را از گِل، همه این‌ها نشان می‌دهد که شیطان جن است و از آتش آفریده شده است.
٢ ـ قرآن درباره فرشتگان فرمود: ”لا یَعْصُونَ اللّه ما اَمَرَهُمْ"(٤) فرشتگانی که حریم جهنم را حفظ می‌کنند اهل نافرمانی نیستند چه رسد به فرشتگانی که حریم بهشت را پاسبانی می‌کنند یا فرشتگان عرش الهی. پس فرشته گناه نمی‌کند و شیطان فرشته نبود، این پاسخ بخش نخست سؤال. اما در مورد قسمت دوم سؤال که چگونه شیطان که از جنس جن بود در جریان سجده ملائک بر آدم حاضر بود، باید گفت این‌که قرآن فرمود: ”قُلْنا لِلْملائِکَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجدُوا إلاّ اِبلیسَ" این علامت تغلیب است یعنی اگر صد نفر از یک گروه در جایی باشند ولی در جمع آنها یک نفر غریبه باشد مثلاً نود و نه نفر دانشجو داشته باشیم و یک نفر غیر دانشجو، موقعی که صدا می‌زنیم می‌گوییم دانشجویان بیایند، آن یک نفر هم جزء این‌ها صدا زده می‌شود. در فرهنگ محاوره این غلبه کثیر بر قلیل رایج است. شیطان به قدری عبادت کرده بود که در جرگه فرشتگان و همراه آنان بود نه این‌که فرشته باشد.
(١) سوره کهف، آیه ٥٠
(٢) سوره حجر، آیه ٢٧
(٣) سوره اعراف، آیه ١٢
(٤) سوره تحریم، آیه ٦.
